Profilaktyka w Polsce niestety cały czas kuleje. Badania, które mają na celu wczesne wyłapanie jakiegoś schorzenia, wykonywane są wciąż za rzadko. Z drugiej strony, nasi rodacy na własną rękę wykonują często niepotrzebnie szereg badań, których wynik nie ma często znaczenia klinicznego, a zobaczenie strzałki w górę czy w dół przy jakimś pojedynczym parametrze spędza sen z powiek. Dlatego dzisiaj podpowiem, na co w kwestii badań profilaktycznych zwrócić uwagę.
Cześć, przy mikrofonie lekarz rodzinny Marek Łabno. Witajcie w podcaście Chore Problemy.
Na wstępie ustalmy, dla kogo są przeznaczone badania profilaktyczne
Chodzi o bezobjawową osobę, która nie zgłasza dolegliwości z układu, które będzie poddane badaniu. Wiecie, jeśli taka osoba ma już bowiem jakiekolwiek dolegliwości, wtedy badania wykonujemy diagnostycznie, aby wykryć przyczynę danego stanu rzeczy. Interpretacją najczęstszych wyników badań w gabinecie lekarza rodzinnego zajmiemy się w innym odcinku.
Czy mamy w Polsce odgórnie przydzielone do danej grupy wiekowej badania profilaktyczne?
Owszem, mamy. Omówimy je teraz po kolei. Rozpoczynając od najmłodszej grupy wiekowej pacjentów, większość ekspertów zaleca, aby u ogólnie zdrowych i prawidłowo rosnących dzieci wykonywać rokrocznie przesiewowe badanie morfologii krwi. W okresie niemowlęcym pierwsze badanie warto wykonać w trzecim miesiącu życia, a następnie w szóstym miesiącu życia, kiedy najczęściej mamy do czynienia ze zmianą sposobu karmienia oraz po ukończeniu pierwszego roku życia.
Czy jeśli jednak zapomnisz wykonać dziecku badania w wyżej wymienionych przedziałach czasowych, a twoja pociecha rozwija się, okej, nie choruje i ma się dobrze, czy masz się czym stresować? Absolutnie nie. Po prostu pamiętaj, że morfologię u dzieci, tak jak u dorosłych, warto wykonywać raz w roku, a już bezwzględnie w okresie dojrzewania, zwłaszcza u dziewczynek. Pamiętajmy też, że chodzi o morfologię z rozmazem.
O badaniach krwi jeszcze kiedyś porozmawiamy, ale już teraz zaznaczę, skoro mówiliśmy o morfologii, że z dodatkowych parametrów warto oznaczać przy okazji ferrytynę. Jest to najlepszy wskaźnik gospodarki żelazowej w organizmie. Wspaniale uzupełniający klasyczną morfologię z rozmazem.
Teraz parę zdań do rodziców o trzonie profilaktyki, czyli podstawowych badaniach bilansowych u dzieciaków
Przechodzenie na tzw. zdrową stronę jest konieczne w pierwszym roku życia często, bo w sumie aż 5 razy. Potem kolejna widzicie się z nami, jak wasza pociecha skończy roczek, 2 latka, 4, 6, 10, 13 i 15. Zaryzykowałbym stwierdzenie, że bilansy pełnią dla lekarzy nawet ważniejszą rolę niż badania z krwi.
Co sprawdzamy podczas badań bilansowych?
O co z nimi chodzi? Podczas takiego badania profilaktycznego sprawdza się, czy dziecko prawidłowo rośnie, czy prawidłowo przybiera na wadze. Sprawdzamy wady postawy, sposób poruszania się, dysfunkcję wzroku i słuchu, koordynację oraz lateralizację. Czyli, która strona u dziecka jest dominująca, lewa czy prawa. Jeśli np. dziecko ma dominującą lewą rękę i prawe oko, to musimy to wychwycić i odpowiednio pokierować, gdyż w przyszłości może się to wiązać np. z dysleksją. Natomiast u starszych dzieci mierzymy m.in. ciśnienie tętnicze. I jeśli jest ono zbyt wysokie, możemy odpowiednio wcześnie zareagować i po prostu wydłużyć życie dziecka, chroniąc go przed powikłaniami nadciśnienia tętniczego w dorosłym życiu, jak np. udar mózgu.
Dlatego drodzy rodzice, bardzo Was proszę, nie pomijajcie bilansów w przychodnie u swoich dzieci.
Badania profilaktyczne dla dorosłych i ich znaczenie
Kolejna grupa wiekowa to młodzi dorośli. NFZ proponuje Paniom w wieku od 25 lat badanie cytologią. Polega ona na pobieraniu materiału z dróg rodnych kobiety za pomocą specjalnej, sterylnej szczoteczki. Jest to badanie służące do wykrywania raka szyjki macicy, czwartego nowotworu złośliwego pod kątem czystości występowania u kobiet na świecie. Badanie należy wykonywać co 3 lata.
Cytologia - klucz do wczesnego wykrywania raka szyjki macicy
Panie, które do tej pory nie współżyły seksualnie, również powinny wykonywać cytologią regularnie.
Dwa słowa o pacjentkach planujących ciążę. Poza morfologią, o której mówiliśmy, szczególnie warto w tej grupie wiekowej wykonać badanie TSH, które dotyczy tarczycy i ma szczególny wpływ na płodność, a nawet na rozwój płodu. Wartość docelowa tyrotropiny, czyli TSH, dla wszystkich młodych mam wynosi poniżej 2,5.
TSH i badania prenatalne dla przyszłych mam
Poza tym mamy cały NFZ-owy program badań prenatalnych, w którym pacjentki mogą bezpłatnie oznaczyć różne istotne parametry. Jest on jednak przeznaczony dla pań powyżej 35 roku życia lub takich, u których występują pewne genetyczne obciążenia, mogące mieć wpływ na ciążę, albo u których we wcześniejszych ciążach wystąpiły patologie u płodu.
Profilaktyczne badania dla osób powyżej 35 roku życia
Teraz panowie, czy są jakieś specjalne badania profilaktyczne, które bezwzględnie muszą wykonać młodzi, dobrze czujący się mężczyźni przed 35 rokiem życia? Panowie, których rodzice nie chorują na żadne nowotwory ani poważne przewlekłe schorzenia? Wytyczne w literaturze medycznej dotyczące profilaktyki nie podają takiej konieczności. Więc jeśli masz na przykład 34 lata i dotychczas nie robiłeś absolutnie żadnych badań, bo czułeś się świetnie, to spokojnie, nie musisz obawiać się, że coś bardzo przespałeś. Natomiast jeśli dobiłeś już do 35 lat, kobiet w tej grupie wiekowej też to dotyczy, to łapiesz się na NFZ-owy program profilaktyki chorób układu krążenia.
Z tego programu bezpłatnie oznaczymy ci lipidogram, czyli stężenie cholesterolu, jego różnych frakcji oraz trójglicerydu we krwi, a także poziom glukozy we krwi. Zostanie ci zmierzone ciśnienie tętnicze oraz staniesz na wadze. Otyłość w Polsce to istna epidemia, więc to stawanie na wadze jest dla profilaktyki ważniejsze niż myślisz.
Profilaktyka zdrowotna po 50. roku życia - kluczowe badania
Najwięcej badań profilaktycznych NFZ refunduje w najstarszej grupie wiekowej, czyli 50+. Mamy tam bowiem najszerszy wachlarz różnych chorób. Zacznijmy od kolonoskopii, czyli badania, które ma wykryć np. raka jelita grubego. Nie jest to może dla każdego oczywiste, że warto robić takie badanie, nawet jak się nie ma żadnych objawów. No bo co? Jest sobie 50-latek, który nie ma bólu brzucha, czuje się dobrze i ma pozwolić sobie na niezbyt przyjemne włożenie endoskopu do odbytnicy tak po prostu i profilaktycznie? Zdecydowanie tak.
Rak jelita grubego stoi na podium najczęstszych nowotworów złośliwych w Polsce, zarówno w populacji kobiet, jak i mężczyzn. I tylko kolonoskopia jest w stanie wykryć go we wczesnym stadium. Żadna morfologia, żadne USG brzucha nie da jasnej diagnozy. Co więcej, jak już Wam powiedziałem, kolonoskopią robi się po 50. roku życia, ale jeśli Twój rodzic miał raka jelita grubego, to wykonasz ją za darmo już po 40. roku życia.
Nie bójcie się tego badania. 15 minut z endoskopem w jelicie grubym da się wytrzymać, a być może wygracie w ten sposób długie lata życia.
Mammografia i USG piersi - ważne badania dla kobiet
Po 50-tce każda pani powinna wykonywać mammografię raz na dwa lata. Do tego badania nie trzeba się specjalnie przygotowywać, jednak warto pamiętać, że najlepiej je robić w ciągu pierwszych 7 dni od początku miesiączki. Wtedy piersi nie są tak tkliwe i nabrzmiały.
A co z USG piersi? USG robi to, czego nie potrafi mammografia. Odróżnia łagodne torbiele od masy będącej złośliwą zmianą, ale nie wykrywa zwapnienie. Jest to badanie zalecane dla kobiet młodszych, które mają w piersiach więcej tkanki gruczołowej. W takiej tkance lepiej się orientują właśnie ultradźwięki, a nie promienie rentgenowskie.
Profilaktyka raka prostaty u mężczyzn
U panów warto jeszcze wspomnieć o profilaktyce raka prostaty. Tu wystarczy zrobić sobie z krwi badanie PSA po 50 roku życia raz na dwa lata. Wcześniej możesz je zrobić w szczególnych przypadkach, jak np. twój tata miał raka prostaty.
Ok, przeszliśmy przez najważniejsze programy NFZ-owe, ale z tych, o których warto wspomnieć, jest jeszcze program profilaktyki chorób odtytoniowych dla każdej pełnoletniej osoby, która pali papierosy. Możecie o tym więcej poczytać w internecie na stronie NFZ-u. Pamiętajcie przy tym, że najlepszą profilaktyką w tej konkretnej kwestii jest po prostu niepalenie papierosów.
Programy NFZ-owe i nowości dla osób 40+
Na koniec warto wspomnieć o niedawno wprowadzonym pakiecie badań 40+, który jest wspaniałym pakietem startowym dla osoby po 40-tce. Znajdziecie tam wszystkie najpotrzebniejsze w Waszym konkretnym przypadku badania laboratoryjne, zostanie Wam zmierzone ciśnienie tętnicze krwi, waga oraz obwód talii. Z wynikami zgłaszecie się potem do swojego lekarza rodzinnego, który z Wami omówi i ewentualnie zleci dodatkowe badanie w razie konieczności.
A o tym, co z takich przesiewowych badań laboratoryjnych można wyczytać w podstawowym zakresie i na co zwracać uwagę opowiemy sobie w następnym odcinku. Pamiętajcie, profilaktyka jest królową medycyny, dlatego badajcie się. Dzięki za wysłuchanie i do usłyszenia w kolejnej części Chorych Problemów.