1. W jakim celu wykonuje się cytologię?
Jest to badanie przesiewowe w kierunku raka szyjki macicy.
Pozwala wykryć stan przednowotworowy, a także nowotwór we wczesnym, bezobjawowym stadium – na etapie, gdy jest całkowicie wyleczalny.
2. Jak przebiega badanie i na czym polega?
Materiał do badania cytologicznego szyjki macicy pobierany jest na fotelu ginekologicznym. Najczęściej badanie przeprowadza ginekolog, ale może to być również położna. Do pochwy wprowadzany jest wziernik, a następnie za pomocą specjalnej szczoteczki pobierane są komórki nabłonka z tarczy i kanału szyjki macicy. Następnie materiał nakładany jest na szkiełko, utrwalany i przekazywany do pracowni cytologicznej w celu oceny pod mikroskopem. Po badaniu może wystąpić niewielkie plamienie, zwłaszcza u kobiet z ektopią (tzw. nadżerką szyjki macicy), które ustępuje samoistnie i nie jest niczym niepokojącym. Badanie jest całkowicie bezpieczne, nie wiąże się z ryzykiem powikłań.
3. Czy do badania trzeba się przygotować?
Badanie nie wymaga specjalnego przygotowania. Nie należy wykonywać go w czasie miesiączki. Najlepiej zaplanować badanie minimum 4 dni po ostatniej miesiączce i nie później niż 4 dni przed kolejną. Na 4 dni przed badaniem nie powinno się również stosować leków dopochwowych. Na 24h przed należy powstrzymać się od współżycia seksualnego.
Nie są to jednak bezwzględne przeciwwskazania – jeśli jest taka potrzeba, bo np. kobieta zgłasza się do ginekologa z plamieniami międzymiesiączkowymi, to badanie można, a nawet należy wykonać.
W miarę możliwości należy jednak przestrzegać tych zaleceń, ponieważ zwiększa to szansę na wczesne wykrycie nawet nielicznych, nieprawidłowych komórek w rozmazie cytologicznym i uniknąć wyników fałszywie ujemnych.
4. Czy cytologię można wykonywać w ciąży i w okresie karmienia piersią?
Ciąża oraz karmienie piersią nie są przeciwwskazaniami do badania cytologicznego.
Jeśli kobieta w ciąży w ciągu ostatniego roku nie miała wykonywanej cytologii, wówczas badanie jest wskazane. Najlepiej wykonać je w początkowym okresie ciąży.
5. Kiedy zgłosić się na pierwsze badanie cytologiczne?
W ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy badanie refundowane jest dla zdrowych, bezobjawowych kobiet w wieku 25-59 lat.
Oczywiście w przypadku wystąpienia niepokojących objawów lub obecności czynników ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy, cytologia powinna być wykonana wcześniej, a także po przekroczeniu 59rż. Podany przedział wiekowy to tylko zalecenie, podyktowane tym, że w wieku 25-59 lat ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy jest największe. Korzyści z wykonywania badania mogą odnosić również kobiety w wieku poniżej 25rż oraz powyżej 59rż. Dlatego też cytologię warto wykonywać już wcześniej, po rozpoczęciu współżycia seksualnego, a także po menopauzie.
6. Jakie objawy powinny skłonić do wizyty u ginekologa w celu wykonania cytologii?
- krwawienia, plamienia między miesiączkami,
- krwawienia, plamienia po stosunku,
- upławy,
- bóle podbrzusza,
- parcie na mocz, zaburzenia w oddawaniu moczu.
Najczęstszą przyczyną plamień u młodych kobiet są zaburzenia hormonalne. Najczęstszą przyczyną upławów – infekcje dróg rodnych. Jednak nie wolno bagatelizować tych dolegliwości, ponieważ
krwawienia i upławy mogą być pierwszymi objawami raka szyjki macicy.
Dlatego też w celu wykluczenia procesu nowotworowego, cytologia w takich przypadkach powinna być wykonana niezwłocznie.
7. Jakie czynniki ryzyka powinny skłonić do szybszej wizyty u ginekologa w celu wykonania cytologii?
- zakażenie wirusem brodawczaka ludzkiego HPV, zwłaszcza typy wysokiego ryzyka onkogennego (HPV 16 i 18 odpowiadają za ponad 80% przypadków raka szyjki macicy),
- wczesny wiek inicjacji seksualnej,
- posiadanie wielu partnerów seksualnych,
- wieloletnie palenie papierosów,
- wieloletnie przyjmowanie doustnej antykoncepcji hormonalnej,
- duża liczba przebytych porodów,
- niedobory odporności, immunosupresja, HIV, stany po przeszczepach narządów,
- niski status socjoekonomiczny.
8. Co to jest cytologia na podłożu płynnym i czy warto ją wykonywać?
Od niedawna w większości gabinetów ginekologicznych pojawiła się możliwość wykonania badania cytologii płynnej (LBC). Od klasycznej cytologii różni się sposobem utrwalenia pobranego materiału. W przypadku tradycyjnej cytologii materiał pobierany jest z tarczy i kanału szyjki szczoteczką, a następnie nanoszony na suche szkiełko mikroskopowe, które później przekazywane jest do pracowni cytologicznej. W badaniu cytologii płynnej cała szczoteczka umieszczana jest w specjalnym płynnym roztworze i tak transportowana do laboratorium.
Zalety cytologii płynnej:
- płynne podłoże zapobiega uszkodzeniu pobranych komórek – zwiększa trwałość preparatu
- materiał zabezpieczony w pojemniku z podłożem płynnym może być w pracowni cytologicznej oczyszczony ze śluzu, erytrocytów, bakterii, co zwiększa jakość preparatu i umożliwia dokładniejszą ocenę,
- pobrany w ten sposób materiał można wykorzystać również do badania w kierunku obecności onkogennych wirusów HPV.
Cytologia na podłoża płynnym jest więc badaniem o większej czułości, dokładniejszym niż cytologia tradycyjna.
Nadal jednak ważniejszym od tego, na jaki rodzaj cytologii się zdecydujemy, jest, by badanie wykonywać regularnie.
9. Jak odczytać wynik badania cytologicznego?
Najlepiej zawsze konsultować się w tej sprawie ze swoim ginekologiem, który wyjaśni, co oznacza otrzymany wynik i w razie potrzeby zaproponuje dalszą diagnostykę.
Obecnie wynik badania klasyfikowany jest wg systemu Bethesda. Jest to dużo dokładniejszy system interpretacji wyniku, niż funkcjonująca poprzednio skala Papanicolaou. W dużym skrócie system Bethesda uwzględnia kryteria od A do F:
- A – określa typ preparatu cytologicznego,
- B – jakość rozmazu – określa czy preparat nadaje się do oceny(BI) czy też nie (BII),
- C – ogólna charakterystyka obrazu – obraz prawidłowy(CI), nieprawidłowy(CII), inne cechy(CIII),
- D – ocena za pomocą urządzeń automatycznych,
- E – badania dodatkowe,
- F – interpretacja/wynik (najważniejszy punkt opisu)
- FI – nie stwierdza się cech śródnabłonkowej neoplazji ani raka (wynik prawidłowy),
- FII – inne zmiany,
- FIII – nieprawidłowe komórki nabłonkowe (ASC-US, ASC-H, LSIL, HSIL, AGC),
- FIV – inne nowotwory złośliwe,
- G – wyjaśnienia i sugestie.
W przypadku obecności nieprawidłowych komórek nabłonkowych (ASC-US, ASC-H, LSIL, HSIL, AGC), należy bezzwłocznie udać się do ginekologa, który pilnie wdroży dalszą diagnostykę (kolposkopia z pobraniem wycinków, badanie w kierunku obecności onkogennych typów wirusa HPV)
10. Jak często powinno się wykonywać cytologię?
W ramach programu profilaktyki raka szyjki macicy, u zdrowych, bezobjawowych kobiet, zaleca się wykonywanie badania cytologicznego co 3 lata.
W przypadku obecności czynników podwyższonego ryzyka (w/w czynniki – pkt 7) – co 1 rok.
W praktyce wielu ginekologów zaleca pacjentkom badanie cytologiczne co rok. Z jednej strony lista czynników ryzyka jest długa – wiele kobiet znajduje się w grupie podwyższonego ryzyka zachorowania na raka szyjki macicy. Z drugiej strony zaś badanie jest szybkie, łatwe, pozbawione powikłań – korzyści są ogromne, ponieważ cytologia pozwala wykryć raka w całkowicie wyleczalnym, wczesnym stadium – lepiej więc wykonać o 1 badanie za dużo, niż za mało. Kolejnym czynnikiem skłaniającym do jak najczęstszego wykonywania badania cytologicznego jest jego stosunkowo niska czułość, wynosząca ok. 70% – co oznacza, że statystycznie, aż u 3 na 10 kobiet komórki nowotworowe w rozmazie cytologicznym pozostają niewykryte! Szacuje się, że liczba wyników fałszywie ujemnych może być nawet wyższa. 70% to czułość przy założeniu, że materiał jest bardzo dobrze pobrany i odpowiednio przechowywany – dużo zależy tu więc od umiejętności i doświadczenia osoby pobierającej materiał, a także od laboratorium. Zwiększając częstość wykonywania badań, zwiększamy więc szansę na wczesne wykrycie nowotworu, zwłaszcza, że rak szyjki macicy rozwija się przez kilka lat. Cytologia nie jest badaniem idealnym, ale wykonując ją często, możemy liczyć na to, że nawet jeśli w jednym roku komórki nowotworowe nie zostaną wykryte, uda się je wychwycić w kolejnym badaniu i w porę wdrożyć skuteczne leczenie.